اشنویه، شهرستانی در جنوب استان آذربایجان­ غربی؛ از شمال به شهرستان ارومیه، از مغرب به کشور عراق و ترکیه، از جنوب و مشرق به شهرستان­های پیرانشهر و نقده محدود می­شود (اطلس راهنمای استانهای ایران، ص۵). این شهرستان با مرکزیت شهر اشنویه در موقعیت جغرافیایی ۴۴درجه و ۴۵ دقیقه طول شرقی و ۴۵درجه و ۱۷دقیقه عرض شمالی به فاصله ۷۳ کیلومتر از شهر ارومیه و در ارتفاع۱۴۱۳ متری از سطح دریا واقع شده است. وسعت این شهرستان ۱۱۸۷ کیلومتر مربع است (ر.ک: سالنامه آماری۱۳۹۳).

اشنویه در اصل اُشنه بوده که به معنی گیاه خوشبوست، و در فارسی به آن «گیاه دواله» می­گویند که بر درخت صنوبر و گردو می‌پیچید (نوبان، ص۷۵). این نام در منابع به صورت اُشنه، شنود و اُشنو آمده است (سنندجی، ص۴۶۲). ارامنه این محل را اشنویه، اشنه و شنود به معنای لب دره نامگذاری کردند (روزشمار شهید بروجردی- اشنویه، ص۱). ناحیه­ای که شهر اشنویه در آن قرار دارد، دارای پیشینه­ای طولانی است. آثار به دست آمده از تپۀ دینخواه از جمله کوزه­های بزرگ و کوچک، مهره، زینت آلات و گورهای متعدد، قدمت آن نواحی را به هزاره­های پیش از میلاد باز می­گرداند. اشنویه که از دیرباز مسکن کردهای موسوم به هذبانیه(هذبانی) بود تا سده­های بعد همچنان آبادانی خود را حفظ کرد. هذبانیان از مراتع اطراف آنجا، برای نگهداری احشام خود بهره می­بردند (دایره المعارف بزرگ اسلامی، ص۸۴). تیره­ای­ از آنان که روّادیان نام داشتند، در ارمنستان ساکن شدند (کسروی، ص۱۴۸).

اشنویه، در یک منطقه کوهستانی و سردسیر در جوار مرزهای کشورهای عراق و ترکیه واقع شده است. بلندترین ارتفاعات شهرستان اشنویه عبارتند از: کوه کَله­شین با ارتفاع ۲۳۸۵ متر، ساری­داش ۳۹۰۷ متر و کوه دالامپر با ارتفاع ۳۲۰۰ متر  که مرز سه کشور ایران، عراق و ترکیه را تشکیل می­دهد (استان شناسی، ص۶). این شهرستان از آب و هوای نسبتاً سرد و نیمه­خشک برخوردار است. بیشترین درجه حرارت آن در تابستان ۳۲ درجه بالای صفر و کمترین آن در زمستان ۲۱ درجه زیر صفر می­باشد. میزان بارش سالیانه در این منطقه به طور متوسط حدود ۴۰۰ میلیمتر است (روزشمار شهید بروجردی- اشنویه، ص۱). شهرستان اشنویه دارای ۴ رودخانۀ دائمی و ۳ رودخانۀ فصلی است و رودهای پرآب و دائمی آن گادارچای، گِردکشانه، شیخان و کانی­رش که با سرچشمه گرفتن از کوههای دالامپر، پوریک و کله­شین، زمین­های حاصلخیز این منطقه را سیراب می­کنند (پورمراغه، ص۱۹۳).

پوشش گیاهی منطقه غنی و جهت چرای دام به اندازه کافی موجود است، همچنین رستنی­های مختلفی از جمله درختان بلوط، ارژن، زالزالک و گیاهان دارویی و صنعتی همانند گل­گاوزبان، شیرین­بیان، گل ختمی، ریواس، کاسنی، گَوَن وکتیرا در آن به وفور یافت می­شود (روزشمار شهید بروجردی- اشنویه، ص۱). بیش از پنج هزار هکتار باغات سیب و گیلاس، زردآلو، گردو و... ، که گیلاس آن از شهرت بسزایی برخوردار می­باشد؛ گندم، نخود، چغندرقند، سیب­زمینی، دانه­های روغنی، برنج گرده(بیشتر در گذشته) و غیره از مهمترین محصولات زراعی اشنویه است و میوه­های جالیزی(خربزه، هندوانه و خیار) در آن بصورت کشت دو فصله انجام می­گیرد (پورمراغه، ص۱۹۵).

براساس آخرین تقسیمات کشوری در سال۱۳۹۰، دارای دو بخش مرکزی، شامل دهستان­های اشنویه شمالی و دشت­بیل  در شمال و بخش نالوس، دربردارندۀ دهستان­های اشنویۀ جنوبی و هق در جنوب است. طبق سرشماری سال ۱۳۹۰ این شهرستان ۷۵ روستا دارد. در ۱۳۹۵جمعیت این شهرستان ۷۳۸۸۶ نفر اعلام شد که در مقایسه با سرشماری سال ۱۳۶۵ که جمعیت آن در حدود ۲۳۷۴۰ نفر بوده افزایش چشمگیری داشته است (ر.ک: سرشماری عمومی نفوس و مسکن، سالهای ۱۳۹۵،۱۳۶۵). زبان مردم این دیار، فارسی با گویش کردی و دین آنها اسلام با مذهب سنی شافعی است (روزشمار شهید بروجردی- اشنویه، ص۲). سه راه آسفالته از مرکز این شهرستان منشعب می­گردند: الف-) اشنویه – پیرانشهر به طول ۳۵ کیلومتر به سمت جنوب، ب-) اشنویه – نقده به طول ۳۵ کیلومتر به سمت جنوب­شرقی، ج-) اشنویه – ارومیه به طول ۷۰ کیلومتر به سمت شمال (روزشمار شهید بروجردی، اشنویه، ص۱).

اشنویه در دو سدۀ اخیر تحولات گوناگونی به خود دیده است، ازجمله می­توان به بروز طاعون(1254.ق)، زلزله(1320.ق)، یورش عثمانی­ها(1327.ق) و سپس هجوم روس­ها اشاره کرد. این حوادث، قحطی و مرگ­ومیر عدۀ بسیاری از ساکنان آن را در پی داشت. در آغاز سدۀ ۱۴شمسی نیز اسماعیل­آقا(سیمیتقو) که از سران ایل شکاک و عامل ناامنی و آشوب بسیار در آذربایجان بود، توسط نیروهای دولتی در اشنویه کشته شد (دایره المعارف بزرگ اسلامی، ص۸۴).

ملامصطفی بارزانی[1] نیز که در سال ۱۹۳۲.م (1310.ه.ش) با بهره برداری از شرایط جنگ دوم جهانی و کاهش حمایت­های انگلیس از دولت عراق، اقدامات خود را شدت بخشیده بود و جنگ خونینی را با حکومت مرکزی عراق آغاز کرده بود، با واکنش شدید دولت عراق سرکوب شد. سرکوب بارزانی‌ها، ملا مصطفی را وا داشت که دستور به کوچ دسته جمعی سی و پنج هزار بارزانی در سال ۱۹۴۵.م به خاک ایران دهد. او آنان را در شهرهای اشنویه، نقده و مهاباد ساکن نمود؛ این مسئله موجب همراهی شورشیان کرد ایرانی به رهبری قاضی محمد با بارزانی ها گشت. نتیجه این همراهی بروز درگیری های نظامی بین بارزانی ها و ارتش ایران در زمان پهلوی اول در منطقه کردستان ایران شد(سایت خبری مشرق،ص۱).

در سال­های اولیۀ پیروزی انقلاب و قبل از آغاز جنگ، حزب دمکرات کردستان با سازماندهی پیشمرگه­های مسلح، پاره­ای از مناطق و شهرهای کردنشین در استان آذربایجان­غربی و کردستان را به اشغال خود درآورده بود. هنگام شروع جنگ هنوز بعضی روستاها و شهرهای کردنشین نزدیک مرز در استان­های آذربایجان­غربی و کردستان از جمله شهرهای بوکان و اشنویه در کنترل حزب دمکرات بود؛ این شهرها حدود دو سال و نیم در اختیار این حزب قرار داشت و نیروهای انتظامی و نظامی جمهوری اسلامی در آن­ها حضور نداشتند (مظهرصفاری، ص۲۵۳).

اشنویه در اوایل پیروزی انقلاب اسلامی شهر کوچکی بود. با فعالیت گروه­های تجزیه­طلب و ایجاد تشکیلاتی برای خودمختاری و به دست گرفتن ادارات و کنترل شهر، این شهر به سرعت دچار بحران شد. هرج و مرج و بی­قانونی کم­کم روی منطقه سایه انداخت و زندگی عادی مردم را مختل کرد. ضدانقلاب ابتدا با تبلیغات فراوان موجب تشویش ذهنیت مردم شد. عزالدین حسینی[2] با ظاهری خیرخواه، گروهی از مردم را با خود همراه کرد تا مقدمات خودمختاری را فراهم کند. امام خمینی^{(ره )} با تیزبینی، تحرکات ضدانقلاب را نظاره می­کرد و با درایت، اهداف شوم آنان را خنثی می­کرد. علاوه بر فعالیت ضدانقلاب، از سوی ارتش عراق هم در مناطق مرزی اشنویه تجاوزات آشکاری صورت می­گرفت و موجب نارضایتی مردم منطقه می­شد (آقامیرزایی، ص۱۸).

شهر مرزی اشنویه در طول بحران در مناطق غرب و شمال­غرب سه بار پاک­سازی شد. اولین بار در شهریور ماه ۱۳۵۸ به دست توانمند نیروهای لشکر ۶۴ ارومیه پاک­سازی گردید. اما چندی پس از آن شهر دستخوش آشوب و درگیری گردید (مظهر صفاری، ۲۵۳). دومین عملیات پاکسازی اشنویه، اوایل فروردین ۱۳۵۹ ، زمانی که بیشتر مناطق استان آذربایجان‌غربی در حال پاک­سازی بود، صورت گرفت. در عملیات آزادسازی اشنویه، نیروها تا ده کیلومتری این شهر پیشروی کردند. در ادامۀ پاک­سازی، در ۲۸ اردیبهشت ۱۳۵۹ ، نیروهای جمهوری اسلامی در اهداف تعیین شده مستقر شده و کنترل منطقه را به دست گرفتند. همچنین با تصرف ارتفاعات اطراف اشنویه، این شهر را به محاصره در آوردند و با صدور اطلاعیه­ای، از عناصر مسلح غیرقانونی خواستند تا سلاحهای خود را به نزدیکترین پایگاه نظامی تحویل دهند (آقامیرزایی، ص۲۱).

در تاریخ ۱۳ شهریور ۱۳۵۹ پاسداران انقلاب اسلامی وارد اشنویه شدند و با همکاری ارتش شروع به تأسیس مقرها و پایگاه­هایی از جمله: جبرئیل‌آباد^*، گردکاشان، هق^*، بیمضرته، خالدآباد، نالوس^*، آغبلاغ^* و ... کردند. مجموع مقرها و پایگاه‌های سپاه ، ارتش و ژاندارمری در مقطع نبرد دوم در محدوده شهرستان اشنویه ۵۴ مورد به تفکیک ذیل بود: ۱- سپاه ۳۳ مقر و پایگاه ۲- ارتش ۶ مقر و پایگاه ۳- ژاندارمری ۱۵ مقر و پایگاه (ر.ک: روزشمار شهید بروجردی – اشنویه).

با شروع جنگ تحمیلی در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، اگر چه این منطقه به علت نزدیکی به مرز دارای موقعیت سوالجیشی بود و به عنوان طرح اصلی عملیات در جبهۀ شمالی قرار گرفت (روزشمار جنگ، کتاب چهارم، ص۲۳)، در همان هفته آغازین جنگ افراد حزب دمکرات در قریۀ حاجی­کندی و قریۀ آغبلاغ اشنویه با ایجاد امکاناتی نظیر درمانگاه، انبار مهمات و پایگاه برای خود و مستقر نمودن یک قبضه خمپاره‌انداز ۱۲۰ م.م ، در پیرامون شهر اشنویه اقدام به ثبت‌نام و جمع‌آوری افراد داوطلب برای گروه وابسته به پالبزبان و اویسی نمودند (گام‌های نخستین، ص۵۵۲؛ پل‌های تسخیرناپذیر، ص۴۶). با تسلط ضدانقلاب بر منطقۀ اشنویه عده‌ای دیگر از عناصر وابسته به آنها از طریق جادۀ کلاشین‌ وارد این شهر شدند (پل‌های تسخیرناپذیر، ص۳۳۶). به موازات آن ارتش عراق مقادیر قابل توجهی مهمات و خواربار به یکی از روستاهای اشنویه که عبدالرحمان قاسملو(1دی۱۳۰۹-22تیر۱۳۶۸)، رهبر حزب دمکرات در آنجا مستقر بود، ارسال کرد. رژیم کشور عراق به ضدانقلاب اقلام قابل توجه دیگری؛ شامل پنجاه دستگاه تراکتور به همراه یدک حامل گازوئیل و نفت را از طریق مرز کلاشین وارد منطقه کرد (ر.ک: هویزه، آخرین گام‌های اشغالگر).

در خرداد ماه ۱۳۶۰ عناصر مسلح غیرقانونی و گروه­های مخالف و فرصت­طلب با پشتیبانی داخلی و خارجی، به ویژه دولت بعثی عراق در مناطق غربی و جنوب­غربی استان از جمله اشنویه، نقده و آبادی­های اطراف به استعداد تقریبی هزار نفر پراکنده شدند و اقدام به فعالیتهای نامنظم از قبیل غارت و چپاول، دستبرد، اجرای کمین، اقدامات تخریبی، عملیات تخریبی و گروگان­گیری خود را اجرا می نمودند. این عناصر از نظر مهمات و جنگ­افزارهای سنگین در محدودیت شدید قرار داشته و در مقابل عملیات رزمندگان اسلام یارای مقاومت نداشتند. در این اوضاع لشکر ۶۴ پیاده ارومیه مأموریت یافت، با استفاده از یگان­های سازمانی و عناصر از ناحیه سه ژاندارمری و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نسبت به پاکسازی منطقه از عناصر مزدور و ضدانقلاب و نیز برقراری حاکمیت نظام مقدس جمهوری اسلامی در منطقه اقدام کنند و عملیات خلع سلاح و پاک­سازی شهرستان اشنویه و آبادی­های اطراف را آغاز نماید و پس از برقراری امنیت داخلی، ارتفاعات استراتژیک کلاشین را در منطقه اشنویه اشغال و از هرگونه نفوذ دشمن به خاک جمهوری اسلامی ایران جلوگیری نماید. از همین روی لشکر با دو گروه رزمی شامل: گروه رزمی ۲۰۲ ژاندارمری در شمال (راست) در محور نقده- تپه پیرناصر - اشنویه تلاش اصلی و گروه رزمی پیاده ۱۹۸ در جنوب (چپ) در محور گردنه دوآب- ده گُرجی- نالوس به منظور تأمین و پاک­سازی شهرستان اشنویه حرکت کرد و ناحیه ژاندارمری محورهای فوق را به طور کامل پاک­سازی و در مسیرهای فوق با ایجاد پایگاه­هایی کنترل منطقه را در دست گرفت. اجرای این علمیات باعث گردید که محور های مواصلاتی نقده و جلدیان به اشنویه بازگشایی و عبور و مرور در محور به سهولت انجام شود، به طوری که رزمندگان توانستند به ارتفاعات کلاشین دسترسی پیدا کنند و از نفوذ دشمن بعثی به داخل خاک جمهوری اسلامی ایران جلوگیری کنند (ر.ک:کارنامه عملیاتی لشکر ۶۴ ارومیه؛ عزل بنی صدر سرآغاز یک تحول، ص۳۵).

سومین بار عملیات پاک­سازی اشنویه در ۱۹ شهریور۱۳۶۰ صورت گرفت، زیرا این شهر علی­رغم پاک­سازی­های مکرر و پی­درپی، دوباره به اشغال احزاب و گروهک­های درآمده بود. این بار حرکت نیروها از سمت سلماس به طرف ارومیه و اشنویه آغاز شد. در نتیجۀ این عملیات هماهنگ که با حضور نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ارتش و پیشمرگان مسلمان کرد به اجرا درآمد، علاوه بر شهر مرزی اشنویه، ارتفاعات مهم آغبلاغ در اطراف شهر، همچنین مناطق صومای برادوست، سرو، ترگور، مرگور، درۀشهیدان و کلاشین که در مسیر حرکت نیروها قرار داشت، آزاد شد (آقامیرزایی، ص۲۲).

برای آزادسازی اشنویه، در تابستان طرحی در سپاه آذربایجان­غربی با استفاده از اطلاعات دریافتی از منطقه تهیه شد. بر اساس آن، رزمندگان باید از محور شمال و از طریق محور سیلوانا-دیزج به زیوه می­رفتند و سپس از آن جا به سمت اشنویه حرکت می­کردند و این شهر را آزاد می­نمودند. با حضور سرهنگ صیاد شیرازی (فرمانده وقت نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران - 13) و فرماندهان رده بالای نظامی استان به ویژه پاسدار مهندس مهدی باکری (فرمانده عملیات وقت سپاه پاسداران ارومیه – 1333-1363ش) طرح عملیات ریخته شد و مقرر گردید از سه محور ذیل عملیات پاکسازی اشنویه انجام گردد:محور زیوه - اشنویه (سپاه پاسداران ارومیه)؛ محور نقده- اشنویه (ژاندارمری)؛ محور جلدیان- صوفیان- اشنویه (یکی از تیپ‌های لشکر ۶۴ پیاده ارومیه) (مظهرصفاری، ص۲۵۴).

آزادسازی شهر مرزی اشنویه پس از ماه­ها از دست گروه‌های ضدانقلاب و مزدوران بعثی، به نقطۀ عطفی در پیشروی نیروهای انقلاب در منطقۀ کردستان تبدیل شد. بعد از آزادی سردشت، و پس از عزل شهید صیاد شیرازی توسط ابوالحسن بنی­صدر، دو شهر بوکان و اشنویه، تا نزدیک به ۹ ماه یعنی تا زمانی که بنی­صدر رفت و شهید رجایی آمد، دست ضدانقلاب بود. فعالیت رزمندگان اسلام  هم کاری از پیش نمی­برد؛ چون هماهنگی­ای که در کردستان علیه ضدانقلاب وجود داشت، در آنجا نبود. شهید رجایی که به ریاست جمهوری رسید، دوباره از شهید صیاد شیرازی دعوت کرد و دو درجۀ پس گرفته شده توسط بنی­صدر را برگرداند و ایشان فرمانده قرارگاه شمال­غرب شد و بعد در عرض ۴۰ روز، اشنویه و بوکان هم آزاد شد (آقامیرزایی، ص۲۲).

در سال ۱۳۶۱ تهاجم عناصر ضدانقلاب به شهر اشنویه همچنان ادامه یافت. بطوریکه در بهمن ماه همان سال اکراد بارزانی با عناصر ضدانقلاب در اشنویه، در نَلیوان اشنویه درگیر شدند. پس از کسب اطلاع، تعدادی از نیروهای کمکی بارزانی و سپاه پاسداران به محل اعزام و تا پایان همان روز درگیری ادامه یافت. طی این درگیری سه نفر از نیروهای بارزانی مجروح و از سرنوشت ۱۵ نفر اطلاعی به دست نیامد(هنگ ژاندارمری مهاباد) (مالکی، ج۱، ص۱۸۵).

پس از آنکه شهر اشنویه به کنترل نیروهای جمهوری اسلامی ایران درآمد، گروههای شورشی در ارتفاعات مرزی اشنویه مستقر شدند و چند پایگاه در خاک عراق به ویژه در درۀ خاکورک ایجاد کردند و سپس نیروهایشان را برای ایجاد ناامنی به روستاها و جاده­های ارتباطی و حتی شهرهای اشنویه و ارومیه می­فرستادند و آرامش مردم را سلب می­کردند. قرارگاه حمزه سیدالشهدا، به منظور افزایش ضریب امنیتی شهرهای اشنویه، ارومیه و روستاهای نواحی مرزی، به قرارگاه نصر مستقر در اشنویه مأموریت داد با به کارگیری یک تیپ از ارتش؛ ۲گردان جندالله از اشنویه و پیرانشهر؛  گردان نبی اکرم اشنویه؛ گروهان ژاندارمری اشنویه و نیروهای حزب دمکرات کردستان عراق (نیروهای مسعود بارزانی)، گروههای شورشی مستقر در این منطقه را سرکوب، ارتفاعات مرزی اشنویه را تصرف و چند پایگاه در روستاهای کانی­رَش، گَلازَرده، لولان، کانی­سرخ و آغبلاغ ایجاد کند. قرارگاه نصر، این عملیات را در ۲۵بهمن ۱۳۶۳ در حالی آغاز کرد که همه­ی ارتفاعات منطقه پوشیده از برف بود. شورشیان نیز با مشاهده­ی رزمندگان، به خاک عراق گریختند و به همین دلیل ضربه­ای اساسی به آنها وارد نشد. اما یگان­های عملیاتی چند پایگاه در ارتفاعات و روستاهای مورد نظر احداث کردند و با برقراری امنیت منطقه، هدف­های اصلی عملیات تأمین شد (صادقی، ص۱۵۸).

پس از عملیات بدر و در ابتدای سال ۱۳۶۴، آیت­الله هاشمی رفسنجانی فرمانده عالی جنگ، پذیرفت که ارتش و سپاه به طور جداگانه­ و در مناطق گوناگون وارد عمل شوند و عملیات­های مستقلی را علیه ارتش عراق اجرا کنند. منطقه­ی عمومی سیدکان عراق در محور اشنویه و پیرانشهر از جمله مناطقی بود که سپاه پاسداران با مدیریت قرارگاه رمضان از مدت­ها قبل آن را آماده­ی عملیات می­کرد. با اعلام آمادگی ارتش سرهنگ علی صیاد شیرازی فرمانده نیروی زمینی ارتش، دستور اجرای عملیات قادر را در منطقه مرزی اشنویه و پیرانشهر به یگان­های تحت امرش ابلاغ کرد. این عملیات که در ۲۴ تیر ۱۳۶۴ آغاز شده بود، تا ۱۸ شهریور ۱۳۶۴، سه بار تکرار شد، اما هر بار بنا به دلایلی، اهداف عملیات تأمین نمی­شد و در نهایت با تصرف بخشی از اهداف عملیات به پایان رسید. در این عملیات ۱۵۰۰ نفر از نیروهای دشمن کشته یا زخمی و ۲۰ نفر اسیر شدند (همان، ص۱۷۸).

پس از آن همزمان با سالروز تشکیل واحد بسیج مستضعفین سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در ایران ، واحد بسیج مستضعفین شهر اشنویه نیز فعالیت خود را در ۸/9/1360 آغاز کرد. با تشکیل این واحد در روستاهای تابعه این شهر، حفظ امنیت این مناطق در مقابل حمله ضدانقلابیون به عهده برادران عضو قرار گرفت. در تیرماه ۱۳۶۴کارکنان آموزش و پرورش اشنویه در ادامه کمک­های ماهانه خود به جنگ­زدگان بار دیگر ۱۴۶ هزار ریال وجه نقد ارسال داشتند. مردم اشنویه نیز در تاریخ ۲۴/4/1364 مبلغ ۱۴۵.۲۹۶ ریال به جبهه­های جنگ کمک کردند (ر.ک: روزشمار شهید بروجردی – اشنویه).

بیست و دوم تیرماه سال ۱۳۶۴ بود که هواپیماهای جنگندۀ ارتش عراق در ساعت ۱۳:۳۰ اطراف شهرستان اشنویه را بمباران کردند. طی این تهاجم هوایی یک نفر از اهالی روستای ذمه شهید و دو نفر مجروح شدند (مالکی، ص۱۷۳). چند روز بعد(28/4/1364) دوباره شهرستان اشنویه توسط هواپیماهای دشمن بعثی بمباران شد (امیرنظمی­افشار، حاجی­لو، ص۴۲). بمباران هوایی این شهرستان به همین جا ختم نشد و بار دیگر در ۱۸ شهریور همان سال هواپیماهای جنگنده ارتش عراق در ساعت ۱۰:۳۰ به طور پراکنده اطراف شهرستان اشنویه را بمباران کردند (همان، ص۲۰۲). اقدام ددمنشانه دیگر رژیم جنایتکار حاکم بر عراق بمباران شیمیایی اشنویه در سال ۱۳۶۷ بود که در روز عید سعید غدیر خم همزمان با ادامه مذاکرات صلح در شورای امنیت سازمان ملل متحد صورت گرفت و عده زیادی از هموطنانمان را مصدوم کرد. (همان، ص۲۲).

در اواخر سال ۱۳۶۷ نیروهای سپاه‌ پاسداران اشنویه، شدیدترین درگیری را پس از عملیات قادر با نیروهای عراقی داشتند که در پی آن رزمندگان مقاومت خوبی از خود به نمایش گذاشتند (بنیادحفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع‌مقدس، سندش ب ـ ۲۲ـ ۰۴ـ ۰۵ـ m). در امر بازسازی شهر اشنویه نیز تلاش‌های خوبی انجام گرفت که از نمونه‌ بازسازی و نوسازی آن می‌توان به بازسازی تأسیسات حفاظتی شهر، ساخت پناهگاه، تعمیر خیابان‌ها و تکمیل تأسیسات ورزشی اشاره کرد (ر.ک: ستاد بازسازی و نوسازی مناطق جنگ­زده کشور، ج ۲۱).

در طول جنگ تحمیلی و جنگ با ضدانقلاب داخلی بیمارستان­های ارومیه، نقده، میاندوآب و بیمارستان هلال احمر شهرستان نقده پذیرای مجروحان بوده­اند (ر.ک: همان). در مردادماه ۱۳۶۷ رژیم بعثی عراق، در یک اقدام ددمنشانه بخشی از مناطق اشنویه را بمباران‌ شیمیایی کرد، که تعدادی از اهالی بخش اشنویه مسموم شدند. در این بمباران، بیش از ۴ نقطه در غرب اشنویه هدف قرار گرفت (بنیادحفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع‌مقدس، سند ش ۰۱۶۶۴۹). در دوران جنگ تحمیلی، هواپیماهای عراق ۹ بار اشنویه را بمباران کردند که بر اثر آن تعداد زیادی از مردم این شهر شهید و مجروح شدند (صادقی، ص۱۰).

مردم این شهرستان تاکنون ۱۳۹ تن شهید، ۱۹۴ تن جانباز و ۵۲۵ تن آزاده تقدیم نظام جمهوری اسلامی نموده‌اند. شهدای شاخص آن ملااحمد احمدی، سید سعید حسینی، صباح باوفا، اسمعیل اسکندری، مظفر اسکندری و محمود اسکندری می‌باشد(نامه فرمانداری اشنویه، ۷/12/97).

مآخذ:

آقامیرزایی، محمدعلی ، قطعه­ای از آسمان (اشنویه)، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش­های دفاع مقدس، ۱۳۹۴؛ آل­داوود، آ.ب، دایره المعارف بزرگ اسلامی، جلد۹، مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، تهران، ۱۳۷۹؛ استان شناسی آذربایجان‌غربی. وزارت آموزش و پرورش، تهران: انتشارات شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران (سهامی خاص)، 1381؛ اطلس راهنمای استانهای ایران، سازمان جغرافیایی ارتش. انتشارات سازمان جغرافیای نیروهای مسلح، چاپ سوم، ۱۳۹۰؛ بنیادحفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع‌مقدس، مرکز ملی اسناد و کتابخانه جامع دفاع‌مقدس، سند ش۱۶۶۴۹؛ پل‌های تسخیرناپذیر، مرکز پژوهش‌های دفاع مقدس نیروی زمینی آجا، تهران: ۱۳۸۵؛ پورمراغه، طاهر، نگاهی به سطح توسعۀ استان آذربایجان­غربی از لحاظ شاخص­های طبیعی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، تبریز: انتشارات آناس،۱۳۹۴؛ حاجی­زاده، فوزیه، رضازاده، محمدامین، دایره المعارف روستاهای استان آ.غ، ارومیه، نشر وارستگان نوابغ سرمد، ۱۳۹۳؛ سالنامه آماری استان آذربایجان غربی، مرکز آمار ایران، ۱۳۹۳؛ سایت خبری مشرق نیوز https://www.mashreghnews.ir ؛ سپاه پاسداران، روز شمار پروژه شهید بروجردی، تهران، -مرکز مطالعات امنیت پایدار دانشگاه امام حسین(ع) سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۳۸۶؛ ستاد بازسازی و نوسازی مناطق جنگ‌زده کشور، ج۲؛ سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچنده، ۱۳۶۶؛ سرشماری عمومی نفوس و مسکن، تهران: www.amar.org.ir، 1395؛ سلطانی، حسن، کارنامۀ عملیاتی لشکر۶۴ پیادۀ ارومیه، امور ایثارگران تیپ۱۶۴ پیادۀ پیرانشهر؛ سنندجی، میرزا شکرالله، تحفه ناصری در تاریخ و جغرافیای کردستان، تصحیح حشمت‌الله طبیبی، تهران: چاپخانه سپهر، ۱۳۷۵؛ صادقی، رضا، آذربایجان غربی در جنگ با ضد انقلاب و دفاع مقدس، تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس۱۳۹۱؛ کسروی تبریزی، احمد، شهریاران گمنام، تهران: انتشارات دنیای کتاب، ۱۳۸۴؛ گام‌های نخستین، مرکز پژوهش‌های دفاع‌مقدس نیروی‌زمینی آجا، تهران: ۱۳۸۶؛ مالکی گمچی، اسدالله، روزشمار دفاع مقدس فرماندهی نیروی انتظامی استان آ.غ، تهران: پژوهشگاه علوم انتظامی و مطالعات اجتماعی ناجا- مرکز ستاد، ۱۳۹۵؛ مظهر صفاری، مجید، فرمانده نجیب، تهران: نشرصریر، ۱۳۹۶؛ نوبان، مهرالزمان، نام مکان‌های جغرافیایی در بسترزمان (نام قاره، کشور، استان، شهر، بخش، آبادی، دریا و...) انتشارات ماه ۱۳۷۶؛ هویزه، آخرین گام‌های اشغالگر، تهران: مرکز مطالعات جنگ سپاه، ۱۳۸۰ش.

                                                                                                                       /سونا برزگر داش‌آغولی/